De kaart van het werkgebied van hoogheemraadschap Zeeburg en Diemerdijk van
ca. 1750 is een prachtig pronkstuk waarvan meer versies zijn bewaard bij de
rechtsopvolger van het waterschap. Zelfs de unieke koperen platen met de
oorspronkelijke gegraveerde afbeeldingen zijn nog bewaard voor het nageslacht.
Ook andere beheerders van historische verzamelingen bewaren afdrukken die ze de
afgelopen eeuwen hebben verworven door schenking of aankoop. Voorbeelden zijn
collecties van universiteiten en van archiefinstellingen. In 2013 is in de
unieke verzameling van de Atlas der Neederlanden de kaart opnieuw afgebeeld en
voorzien van een toelichting.
 |
| zie hieronder de links naar deze kaarten |
Het is een gedetailleerde kaart van het beheersgebied van het bestuur.
Daarnaast zijn illustraties opgenomen met de namen en wapens van de districten
die deel uitmaken van dat werkgebied. Verder staan in de volledige uitvoering
de namen en wapens van bestuursleden en het jaar waarin zij gekozen werden. Ten
slotte zijn gravures toegevoegd met details over de taken van het bestuur. Zo
zijn afbeeldingen te zien van Neptunus, een Romeinse mythologische figuur van
het water, en de oude houten dijk die werd vervangen door een nieuwe stenen
dijk na de verzwakking van de oude als gevolg van de paalworm. Ook staat er een
afbeelding op van het gemeenlandshuis waarin het bestuur eeuwenlang gevestigd
was. Dit unieke bouwwerk staat op de zeedijk aan de voormalige Zuiderzee. Het
water heet nu IJmeer, en er vlakbij ligt de oostelijke ringweg rond Amsterdam.
In veel publicaties zijn bijzonderheden beschreven over de grote betekenis
van de kaart. Bekende voorbeelden zijn die van Koeman, Donkersloot, Hameleers
en Werner. Voor onderzoek naar de achtergronden ervan is voor zover bekend
nauwelijks gebruik gemaakt van de archieven van het bestuur. Voor diverse
bijzonderheden over wat er op de kaart is afgebeeld is dat misschien nodig.
Maar met name over de maker van de kaart kan het ontbreken van bronnenonderzoek
in de archieven gemakkelijk tot verkeerde conclusies leiden. In de archieven zijn
verspreid aantekeningen bewaard die verwijzen naar aspecten van het maken en
verspreiden van de kaart. Deze informatie is nog niet systematisch onderzocht
omdat daarvoor blijkbaar nog geen aanleiding is geweest. Voor een dergelijke tijdrovend
inhoudelijk onderzoek is weinig ruimte
als aspect van het beheer van het archief. Voor onderzoekers zijn er nog veel
nieuwe onderzoeksmogelijkheden.
 |
| de gravure op de kaart met onderaan de naam Jan Wandelaar |
Het archief is uiteraard beschikbaar voor raadpleging door het publiek en
vakspecialisten op het gebied van de cartografie. De bewaarde bronnen kunnen
meer helderheid geven over achtergronden van het ontstaan van de kaart.
Inmiddels zijn er vermeldingen gezien
die erop duiden dat Jan Wandelaar niet de opdracht heeft gekregen voor het
maken van de kaart. Wel is een uitbetaling aan Wandelaar opgenomen voor het
graveren van de adelaar met de namen van de dijkgraaf en hoogheemraden. Op het
deel van de kaart met de Zuiderzee is deze gravure toegevoegd waaraan expliciet is
toegevoegd dat deze gemaakt is door Jan Wandelaar. Ook zijn er betalingen gedaan
aan Daniel Stopendaal voor het tekenen en graveren van de kaart. Hij werkte eerder
mee aan een kaart van Amsterdam met het gebied van de zeedijk. Zie bijgaand fragment
van die kaart.
Ook over de andere waardevolle historische kaarten van het waterschap zijn
relevante en interessante verantwoordingen vastgelegd en bewaard in de
archieven. Op onze website staat een gekleurde versie van de kaart
die door warmte, rook en zonlicht vergeeld is en waar scheuren in zitten, en
een complete onaangetaste opgevouwen versie zonder kleur.
